هنگامی که اختلالی در مغز مثل آسیب های فیزیکی رخ میدهد , امواج الکتریکی در مغز تغییر فرکانسی پیدا میکنند. همانطور که میدانیم ارتباط نورون ها یا سلول های عصبی از طریق جریان مغزی برقرار میشود و قابل اندازه گیری است. برای ثبت فعالیت امواج مغزی و اندازه گیری آن از QEEG استفاده میکنیم. این روش در اختلالاتی چون آلزایمر , افسردگی , اختلالات یادگیری , اختلال وسواس اجباری و … کاربرد دارد.
نقشه مغزی چیست؟
نقشه مغزی ( brain mapping) یا الکتروانسفالوگرافی کمی، بررسی امواج مغزی بصورت کمی میباشد ( Quantitative ElectroEncephalography که آن را به اختصار QEEG نامیده اند). در این روش تجزیه و تحلیل جامع و کامل از مسیر های عصبی صورت میگیرد. این تجزیه و تحلیل شامل اطلاعاتی از امواج مغزی مانند فاز ، دامنه ، قدرت ، فرکانس و … است. این آمار یک گزارش از فعالیت مغز است و در مورد ساختار مغز و یا شکل آن اطلاعاتی به ما نمیدهد.
دستگاه عصبی از تعداد زیادی نورون (اصلی ترین سلول عصبی ) تشکیل شده است و از طریق امواج فرکانسی مغز با یکدیگر ارتباط برقرار میکنند. داده های عصبی در نورون ها بوسیله هدایت تکانه های الکتریکی انتقال پیدا میکنند.
هنگامی که آسیبی در مغز ایجاد میشود , جریان الکتریکی طبیعی بافت مغز تغییر پیدا میکند و این تغییرات را (کم و زیاد شدن فعالیت مغز) میتوان اندازه گیری نمود. این موارد در آسیب هایی نظیر التهاب مغزی , استرس , افسردگی , آلزایمر , تشنج ، ADHD و… مشاهده میشود.
برای بررسی ناهنجاری های مغزی , تشخیص بیماری، روش درمان و بررسی پیشرفت یا پس رفت بیماری از نقشه مغزی کمک می گیریم. جسم و روان انسان با یکدیگر مرتبط هستند , بطور مثال افسردگی هم بر جسم و هم بر مغز فرد تاثیراتی دارد. و همچنین در این بیماری , هورمون های مغز تغییرات قابل توجهی دارند و مسیرهای عصبی تغییر میکنند. بنابراین این تغییرات مغز در نقشه مغزی قابل مشاهده و اندازه گیری است.
روش بدست آوردن نقشه مغزی
در این روش فعالیت الکتریکی سطح مغز از روی پوست اندازه گیری میشود. این اندازه گیری بدون اشعه و درد است و دارای روشی ساده است. در خانم های باردار و کودکان هم این آزمایش قابل انجام است.
قبل از انجام آزمایش باید از بیمار بخواهید که استحمام کند و از تمیز بودن سر و پیشانی و گوش ها اطمینان حاصل پیدا کند. اگراز زیورآلات گوش استفاده میکند حین انجام آزمایش آنها را در بیاورد، از کشیدن سیگار و مصرف نوشیدنی های الکلی و کافئین دار قبل از آزمایش خودداری کند، استراحت کافی و خواب مناسب داشته باشد.
برای انجام نقشه مغزی فرد باید احساس راحتی کند. سپس کلاهی مخصوص بر روی سر بیمار قرار داده میشود که دارای حسگر های الکتریکی است. این کلاه تا حد ممکن باید روی سر ثابت قرار گیرد. در داخل فضای خالی حسگر ها یک نوع ژل رسانا تزریق میشود که باعث میشود کلاه به خوبی به سر فرد بچسبد و حسگر ها به راحتی امواج مغزی را دریافت کنند.
این ژل محلول در آب است و بعد اتمام کار براحتی شسته میشود. حین انجام آزمایش فرد باید حتی الامکان ساکن باشد و از انجام حرکت های زیاد و تکراری اجتناب کند. همچنین گاهی از فرد میخواهند که حین نقشه محاسبات ساده ریاضی را انجام دهد. حدود ۵ الی ۲۰ دقیقه ، ثبت جریان الکتریکی مغز انجام میشود و سپس کلاه را از سر بیمار بر می دارند و از طریق نرم افزار هایی تخصصی، داده های بدست آمده را به عدد تبدیل میکنند و سپس یک سری محاسبات ریاضی بر روی این داده ها انجام میشود.
بررسی و تحلیل این داده های به دست آمده را تفسیر نقشه مغزی می گویند که توسط یک متخصص انجام می گیرد.
نوروفیدبک چیست؟
نوروفیدبک یا بازخورد عصبی نوعی درمان است که با استفاده از ثبت امواج الکتریکی مغز، نوعی خود تنظیمی را ایجاد میکند.
در این آزمایش هم حسگر هایی بر روی پوست سر بیمار قرار داده میشود. این حسگر ها فعالیت الکتریکی مغز را ثبت میکند و به شکل امواج مغزی نشان میدهد. بطور معمول بازی های ویدیویی یا ویدیوهای کامپیوتری بصورت فیلم به افراد نشان داده میشود که هدایت و توقف آن بدون کمک دست و از طریق امواج مغزی است. میتوانیم باز خورد های فرد را حین توقف بازی ، موفق شدن در بازی ، کم یا زیاد شدن صدا ، شکست در بازی و … بررسی کنیم.
تا امروز ، هیچ اثر منفی در نوروفیدبک مشاهده نشده است. و تمام اثراتی که در تحقیقات مختلف مشاهده شده از نوع مثبت آن بوده است.
از سنین ۵ یا ۶ سالگی به بالا میتوان از درمان نوروفیدبک استفاده کرد. برای گرفتن نتیجه خوب در این روش باید کارهایی از قبیل اقدام به موقع برای درمان ، همکاری در روند درمان ، رعایت اصول درمان و … انجام داد.
EEG چیست؟
در EEG یا نوار مغزی ، فعالیت الکتریکی مغز ثبت میشود. این کار از طریق نصب حسگرهایی بر روی سطح پوست سر بیمار انجام میشود. سیگنال های بدست آمده ثبت میشود و داده ها به دستگاه های کامپیوتری انتقال داده میشود. سپس این داده ها توسط پزشک مورد بررسی قرار میگیرد.
نوروگاید چیست؟
یک پایگاه داده از نقشه مغزی افراد نرمال است تا نقشه مغزی بیمار را بر اساس آن بسنجیم. این پایگاه داده طبق سن و جنس افراد متفاوت است. بطور مثال هنگامی که فردی آزمون هوش می دهد , با یک ضریب هوشی کلی می تواند از وضعیت هوشی خود مطلع گردد. پس از پاسخ دادن به سوالات هوش , نمرات فرد با افراد هم سن و همجنس خود مورد مقایسه قرار می گیرد و ما میتوانیم ببینیم که کارکرد فرد چگونه بوده است.