درمان اختلال بیش فعالی کودکان

اختلال بیش فعالی کودکان چیست؟

درمان اختلال بیش فعالی کودکان – ADHD مخفف عبارت Attention-deficit hyperactivity disorder به معنای اختلال بیش فعالی یا نقص توجه است.

بیش فعالی یا کم توجهی، شایع ترین اختلال روانی و عصبی رشدی در بین کودکان به شمار می رود.

اختلالات عصبی رشدی زمانی شکل می گیرند که مغز و دستگاه عصبی مرکزی رشد متناسب و درستی نداشته باشند.

به عبارتی این دو بخش آسیب دیده و در نتیجه یادگیری، حافظه و یا رشد دچار مشکل می شود.

یکی از مهم ترین نابهنجاری ها در حوزه روان شناسی و روان پزشکی کودکان، پدیده اختلال بیش فعالی کودکان و یا اختلال نقص توجه در کودکان می باشد.

این اختلال به عنوان یکی از بیماری های شایع مربوط به دوران کودکی و حتی نوجوانی است.

اختلال بیش فعالی در واقع یک الگوی ثابت بی دقتی، بیش فعالی و شتابزدگی در عمل است.

والدین در اغلب موارد پس از مشاهده فعالیت های حرکتی مفرط هنگام راه رفتن و شروع استقلال در روند رشد حرکتی به مراکز مشاوره کودک، متخصصین اطفال و یا روانپزشک مراجعه می کنند.

هر چند برخی والدین نیز به علت عدم داشتن اطلاعات کافی در این زمینه با اتخاذ روش های غلط تربیتی منجر به وجود آمدن مشکلات بسیار جدی تری می شوند.

درمان اختلال نقص توجه در کودکان

علت ایجاد اختلال بیش فعالی و عوامل موثر بر آن

ژن ها عامل اصلی ایجاد این اختلال هستند.

در 30 درصد موارد حداقل یکی از والدین، علائم مربوط به بیش فعالی را نشان داده و به شکل وراثتی آن را به کودکان خود منتقل می کنند.

وجود مشکلاتی در دوران بارداری از قبیل استرس، مصرف دارو، تماس با مواد شیمیایی (دخانیات، الکل، سرب، دود اتومبیل و …) و برخی بیماری ها (عفونت مغزی و …) می تواند موجب بروز بیش فعالی در کودک باشد.

مصرف خوراکی های حاوی مواد نگهدارنده، رنگ های غیرمجاز و شیرین کننده های مصنوعی را نیز می توان به این موارد اضافه کرد.

آیا تمام کودکان پر تحرک به اختلال نقص توجه مبتلا هستند؟

نخیر. تمام کودکان پر تحرک به این اختلال مبتلا نمی شوند و نیازی به درمان ندارند.

اما بهتر است جانب احتیاط را رعایت نمود و پیگیری را تا زمان ورود به مهد و یا مدرسه ادامه داد. در صورتی که کودک نتواند با ساختار قانون مند آموزشگاه و یا مدرسه سازگاری کند، ممکن است اختلال بیش فعالی کودکان برای کودک تشخیص داده شود که باید به سرعت درمان اختلال نقص توجه در کودکان شروع شود.

آیا درمان اختلال نقص توجه در کودکان ضروری است؟

متاسفانه برخی والدین حتی پس از اینکه متوجه اختلال در کودکان خود می شوند با این فرضیه غلط که با بزرگتر شدن کودک این بیماری درمان خواهد شد، کودک خود را وارد هیچ گونه پروسه درمانی نمی کنند.

در حالی که در صورت عدم درمان به موقع و عدم انجام پیگیری های لازم خطر شکست تحصیلی، اعتیاد به مصرف مواد مخدر و روان گردان واختلالات روان پزشکی در این گروه از کودکان بسیار افزایش پیدا می کند. از این رو بهتر است والدین پس از متوجه شدن علائم اختلال نقص توجه در کودک سریعا به پزشک مراجعه کنند.

آیا اختلال بیش فعالی تنها مختص کودکی است؟

علائم بیش فعالی معمولاً در سنین کودکی بروز پیدا می کنند.

آمارها نشان می دهد که از هر 100 کودک، 5-3 مورد دچار این اختلال می شوند.

در 40 درصد موارد، علائم بیش فعالی پس از گذشت دوران کودکی کمتر شده و فرد بهبود می یابد.

اما در اکثر موارد اختلال در دوران بزرگسالی نیز ادامه پیدا می کند.

البته در بین علائم، تحرک بسیار بالا کمتر به دوران بزرگسالی منتقل می شود.

در سنین کودکی پسران بیش از دختران در معرض بیش فعالی یا کم توجهی قرار دارند.

اما در سنین بزرگسالی بروز این اختلال برای هر دو جنسیت یکسان است.

علائم اختلال نقص توجه در کودکان

هرچند علائم نقص توجه در کودکان پسر و دختر یکسان نیست و در دختران علائم بی توجهی بیشتر از شتاب زدگی در عمل است، اما در حالت کلی علائم اختلال نقص توجه در کودکان عبارتند از:

• بی توجهی
• عدم تمرکز
• شتاب زدگی در عمل
• ناآرامی

نحوه تشخیص بیش فعالی در کودکان

بیش فعالی معمولاً در سنین کودکی و قبل از 7 سالگی تشخیص داده می شود.

والدین یا معلمان اولین کسانی هستند که متوجه نداشتن تمرکز و یا تحرک غیرمعمول و بالای کودک خود می شوند.

البته بروز این علائم و سایر نشانه ها به معنای قطعیت ابتلای کودک به اختلال بیش فعالی نیست.

بلکه تشخیص قطعی باید توسط روانپزشک انجام شود. روانپزشک برای این کار از آزمایش خون، تست های روان شناسی، پیشینه پزشکی و علائم کودک استفاده می کند.

معمولاً کودکان برای قرار گرفتن جزء افراد بیش فعال، باید حداقل شش مورد از نشانه ها را داشته باشند.

انواع بیش فعالی در کودکان

اختلال بیش فعالی در کودکان به سه شکل بروز پیدا می کند.

در گروه اول، کودکان مبتلا از دقت و توجه کافی برخوردار نیستند. “اختلال بی توجهی” عنوانی است که برای این دسته از افراد استفاده می شود.

مورد دوم “اختلال تکانشگری” نام دارد و با فعالیت های جسمانی شدید همراه است.

کودکان مبتلا علاوه بر تحرک بالا به سرعت عصبانی می شوند.

مورد سوم ترکیبی از نوع بی توجهی و تکانشگری است و کودک در کنار تحرک بالا، نمی تواند روی موضوعی خاص تمرکز داشته باشد.

ویژگی های بالینی اختلال نقص توجه و بیش فعالی در کودکان

نقص توجه:

• عدم توجه به تکالیف مانند ایجاد دشواری در نوشتن مشق و یا حل تمرین هایی که نیاز به تکرار دارد.
• ایجاد سر و صدای اضافه در کلاس به گونه ای که موجب ایجاد اختلال و ناراحتی در روند کلاس بشود.
• کودک توجه لازم به جزییات را در فعالیت های روزمره خود ندارد.
• در اغلب موارد وسایل شخصی خود را فراموش و یا گم می کند.
• حواس کودک با محرک های خارجی به سرعت پرت می شود.

بیش فعالی:

• دست و پاهای کودک حالت بی قراری دارد و در جای خود وول می خورد.
• بدون ایجاد سر و صدا، انجام فعالیت های تفریحی و انجام بازی های تک نفره برایش دشوار است.
• از صبر کافی برای اتمام سوال به منظور پاسخ دادن برخوردار نیست.
• ماندن در نوبت در مدرسه، پارک و .. برایش دشوار است.
• زیاد حرف می زند و سکوت کردن برایش دشوار است.

ADHD

اختلال نقص توجه / بیش فعالی یکی از مشکلات شایع و پایدار در کودکان است که در صورت عدم درمان می تواند کارکرد طبیعی زندگی کودک را مختل کند.

با توجه به این که نشانه های این بیماری در محیط مدرسه بیشتر قابل مشاهده است، از این رو باید برای تشخیص قطعی و شروع پروسه درمانی حتما گزارش های معلمان به عنوان بخشی از شرح حال کودک در نظر گرفته شود. از طرفی یکی از نقش های کلیدی در درمان کودک مبتلا به اختلال نقص توجه / بیش فعالی، همکاری معلمین و مدرسه است. از این رو والدین باید مدرسه را نیز در جریان پرسه درمانی کودک قرار دهند تا همکاری های لازم صورت گیرد.

عملکرد تحصیلی کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه/ بیش فعالی

طبق تحقیقات انجام شده عملکرد تحصیلی کودکانی که اختلال نقص توجه/ بیش فعالی دارند نسبت به سایر همسلان خود ضعیف تر است. بعضی از این کودکان در آزمون های هوشی نتایج مطلوبی به دست نمی آورند و پیشرفت تحصیلی آن ها بسیار کند است. از طرفی برخی پژوهشگران اعلام کرده اند که عملکرد کودکانی که مبتلا به این اختلال هستند در ریاضیات ضعیف است و انجام اعمال حساب برایشان دشوار است.

بیماری های همراه با بیش فعالی در کودکان

کودکان مبتلا به بیش فعالی یا کم توجهی بیش از سایرین در معرض دیگر اختلالات روانی و عصبی رشدی قرار دارند.

اضطراب، افسردگی، نافرمانی، دشواری در یادگیری و اختلال سلوک از جمله این موارد هستند.

آمارهای ارائه شده توسط مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها، میزان کودکان بیش فعال درگیر با دیگر اختلالات روان شناختی را 60% اعلام کرده است.

طبیعتاً در این شرایط میزان فشار وارده به کودک، والدین و معلمان بیش از هر زمان دیگری بوده و روند تشخیص و درمان دشوارتر است.

راه های درمانی

کنترل بیش فعالی با استفاده از روش های درمانی دارویی، غیردارویی و مشاوره به اعضای خانواده و خود فرد انجام می شود.

البته درمان دارویی (محرک و غیرمحرک) به دلیل داشتن عوارض، اغلب برای بزرگسالان و نه کودکان تجویز می شود.

گفتار درمانی، کار درمانی، خانواده درمانی، درمان شناختی رفتاری، نوروفیدبک، آموزش خانواده و افزایش مهارت های اجتماعی از جمله راه های درمانی غیر دارویی به شمار می روند.

نوروفیدبک به دلیل نداشتن عارضه و حفظ نتایج به شکل طولانی مدت یکی از بهترین روش ها برای درمان بیش فعالی کودکان است.

باید توجه داشت که عدم درمان به موقع می تواند کودک را در آینده به سمت اضطراب، مصرف مواد مخدر، افسردگی و یا اعتماد بنفس پایین سوق دهد.

درمان اختلال بیش فعالی و نقص توجه در کودکان با نوروفیدبک

برای بهبود این اختلال انواع گوناگونی از درمان ها مانند مداخلات دارویی، مداخلات روانشناسی و تحریک ادراکی می تواند مورد استفاده قرار بگیرد. اما در سال های اخیر درمان نوروفیدبک به عنوان یک روش درمانی بسیار موثر برای درمان این اختلال معرفی و جایگزین دارو درمانی شده است. یکی از مهم ترین روش¬های تشخیص این اختلال ثبت نقشه مغزی کودک (QEEG) توسط دستگاه است. تشخیص زود هنگام و شروع جلسات درمانی نوروفیدبک به طور چشم گیری می تواند منجر به بهبود در عملکرد کودکان شود.

نوروفیدبک یک روش غیرتهاجمی، ایمن و بدون درد است که هیچ گونه عوارضی برای کودکان ندارد. با استفاده از نوروفیدبک می توان عملکرد و خود کنترلی مغز را در کودکان مبتلا به اختلال بیش فعالی و نقص توجه بهبود بخشید. طبق گزارشات انجام شده نود درصد کودکان مبتلا به این اختلال با درمان نوروفیدبک درمان می شوند.

پس از اتمام فرآیند درمان با نوروفیدبک تغییرات زیر در الگوی رفتاری کودکان مشهود است:

• افزایش تمرکز کودک در کلاس
• تقویت حافظه کودک
• کاهش رفتارهای پرخاشگرانه، ناسازگارانه و میل به ایجاد شورش
• انجام دستورات مربوط به نظم وانضباط

وظایف والدین کودکان مبتلا به بیش فعالی و نقص توجه

نقش والدین در درمان و کنترل این اختلال بسیار زیاد است. متاسفانه برخی والدین به دلیل داشتن اطلاعات ناکافی در ارتباط با این بیماری، از نحوه رفتار صحیح با کودکان خود بی اطلاع هستند. بسیار حائز اهمیت است که والدین از مشاوره پزشک، درمانگر و یا روانشناس حاذق در این حوزه کمک بگیرند تا بتوانند پروسه درمانی کودک خود را تسریع بخشند. اما یکی از مهم ترین فاکتورهای موفقیت در درمان اختلال نقص توجه در کودکان، صبور بودن والدین است. پدر و مادرها نباید در آموزش قوانین به کودکان خود عجله کنند و یا در صورت عدم همکاری کودک او را تنبیه کنند.

همچنین والدین باید مشکل کودک خود را درک کنند و از مقایسه او با سایر همسالانش اجتناب کنند. درمان اختلال نقص توجه در کودکان می تواند نیازمند زمان باشد اما والدین آگاه باشند که در صورت تشخیص و درمان به موقع قابل درمان و کنترل است.

دکتر مهدی دهقانی

متخصص مغز و اعصاب و ستون فقرات.دارای مدرک دکتری عمومی از دانشگاه علوم پزشکی تهران و بورد تخصصی بیماریهای مغز و اعصاب و ستون فقرات از دانشگاه علوم پزشکی تبریز.

تلفن های تماس مطب : ۰۲۱-۴۴۴۷۷۴۶۷- ۰۹۳۸۳۱۱۷۷۱۱