کما، وضعیتی از عدم هوشیاری است که در آن فرد به هیچ محرکی، چه فیزیکی و چه کلامی، پاسخ نمیدهد. این دنیای خاموش، گاه در پی آسیبهای مغزی، مسمومیتها، عفونتها، کمبود اکسیژن و یا بیماریهای متابولیک رخ مینمایاند و فرد را در تاریکی عدم آگاهی فرو میبرد. سنجش سطح هوشیاری در این تاریکی، نقشی کلیدی در پیشبینی سرنوشت بیمار ایفا میکند.
کما دقیقا چیست؟
همانطور که در ابتدای این مقاله توضیح دادیم، کما حالتی است که فرد در بی هوشی کامل است و فعالیت مغزی بسیار کمی دارد. انگار که فرد در خوابی فرو رفته که نمیتوان آن را بیدار کرد.
فردی که در حالت کما رفته، معمولا به صدا و درد واکنش خاصی نشان نمیدهد و قادر به برقراری ارتباط و یا ایجاد حرکت نیست.
در طول دوره کما رفلکسهای اساسی مانند سرفه و بلع تا حد زیادی کاهش مییابد. بیمار تنها قدرت نفس کشیدن دارد، اما برای این که به راحتی این کار را انجام دهد، به او دستگاه تنفس وصل میشود.
اصولا افرادی که به کما رفته اند، با گذشت زمان به تدریج هوشیاری خود را به دست می آورند و هوشیار تر میشوند. این گذشت زمان ممکن است چند ساعت، یا چند روز و یا تا چندین سال طول بکشد.
مهم ترین علائم حالت کما چیست؟
وقتی بیمار علائمی شبیه به کما دارد، پزشک فوق تخصص مغز و اعصاب بر بالای سر بیمار آمده و پس از بررسی های مختلف، متوجه میشود که سطح هوشیاری بیمار در پایین ترین حالت ممکن آمده و به اصطلاح به کما رفته است. مهم ترین علائمی که پزشک فوق تخصص مغز و اعصاب در بیمار بررسی میکند عبارت است از:
- بسته بودن چشم ها
- عدم پاسخ گویی
- تنفس نامنظم
- عدم واکنش اندام ها
- ناتوانی در عکس العمل به درد
مهم ترین علت های به کما رفتن بیمار
حالت کما میتواند بر اثر عوامل مختلفی اتفاق بیوفتد که به دو دسته آسیب های مغزی و آسیب های غیر مغزی تقسیم میشود.
آسیب های مغزی:
1- تصادفات
تصادفات رانندگی، سقوط از ارتفاع و ضربات به سر از شایع ترین علل آسیب های مغزی و کما هستند.
2- اعمال خشونت آمیز
ضربات و جراحات ناشی از خشونت می تواند منجر به آسیب مغزی و کما شود.
3- سکته مغزی
سکته مغزی ایسکمیک (ناشی از انسداد عروق) و سکته مغزی هموراژیک (ناشی از خونریزی) می تواند به کما منجر شود.
4- تومورهای مغزی
تومورهای مغزی می توانند با ایجاد فشار و اختلال در عملکرد مغز، کما را به وجود آورند.
عوامل غیر مغزی
دیابت
قند خون بالا یا پایین در افراد دیابتی می تواند به کما منجر شود.
کمبود اکسیژن
غرق شدن، خفگی و ایست قلبی می تواند منجر به کمبود اکسیژن و کما شود.
عفونت ها
عفونت های مغزی مانند انسفالیت و مننژیت می تواند باعث التهاب و آسیب مغزی و کما شود.
تشنج های مزمن
تشنج های پی در پی و کنترل نشده می تواند به آسیب مغزی و کما منجر شود.
مسمومیت
قرار گرفتن در معرض سموم مانند مونوکسید کربن، سرب و یا مصرف بیش از حد داروها و الکل می تواند منجر به مسمومیت، آسیب مغزی و کما شود.
عدم تعادل الکترولیت
عدم تعادل الکترولیت ها در بدن می تواند بر عملکرد مغز و اعصاب تاثیر گذاشته و کما را به وجود آورد.
ضریب هوشی نرمال در کما چقدر است؟
ضریب هوشیاری یا میزان هوشیاری در حالت کما به وسیله مقیاس گلاسکو کما (Glasgow Coma Scale – GCS) اندازهگیری میشود. مقیاس GCS از 3 تا 15 متغیر است، که در آن عدد 15 نشاندهنده کامل بودن هوشیاری و عدد 3 نشاندهنده کمترین سطح هوشیاری یا وضعیت کما است.
به طور کلی، امتیاز GCS در حالت کما اینگونه تفسیر میشود:
- امتیاز 3 تا 8: کما عمیق یا شدید
- امتیاز 9 تا 12: کما متوسط
- امتیاز 13 تا 15: کما خفیف یا بیهوشی خفیف
بنابراین، میتوان گفت که در حالت کما، ضریب هوشیاری معمولاً کمتر از 8 است.
ضریب هوشیاری بیمار را در کما چگونه محاسبه کنیم؟
معیار گلاسکو به عنوان یک معیار جهانی برای محاسبه سطح هوشیاری یا ضریب هوشی انسان است.این معیار از 3 بخش مجازای چشم، گفتار و حرکت تشکیل شده است. بخش چشم 4 نمره، گفتار 5 نمره و حرکت 6 نمره دارد. بنابراین حالت نرمال که بیشترین هوشیاری است، نمره 15 و کمترین حد هوشیاری نمره 3 را خواهد داشت.
معیار گلاسکو در اکثر موارد برای تعیین شدت آسیب مغزی به کار میرود اما استفادههای دیگری نیز دارد مثلا در سکته مغزی، عفونتها، پس از تشنج و… . در نمرات 13 تا 15 آسیب خفیف، نمره 9 تا 12 آسیب متوسط و در نمره 8 و کمتر آسیب شدید مغزی وجود دارد. هر چقدر این عدد پایینتر باشد نشان دهنده آسیب شدیدتر، وضعیت بدتر و مرگ و میر بیشتر است.
نمرات این بخشها به صورت زیر است:
چشم:
- باز کردن خودبخودی چشمها: 4
- بازکردن چشمها با صدا زدن: 3
- باز کردن چشمها در پاسخ به محرک دردناک: 2
- بسته بودن چشمها: 1
گفتار:
- کلام نرمال: 5
- گفتار گیج و آشفته: 4
- کلمات بیربط: 3
- اصوات: 2
- بدون گفتار: 1
حرکت:
- پیروی از دستورات: 6
- مشخص کردن محل درد: 5
- دور کردن از محل دردناک: 4
- خم کردن اندام در برابر درد: 3
- باز کردن اندام در برابر درد: 2
- بدون حرکت: 1
سخن پایانی
در این مقاله به بررسی کما و ضریب هوشی نرمال در این وضعیت پرداخته شد. کما به وضعیتی اطلاق میشود که فرد در آن به هیچ محرکی پاسخ نمیدهد و فعالیت مغزی بسیار کمی دارد. سطح هوشیاری در کما با استفاده از مقیاس گلاسکو کما اندازهگیری میشود که امتیازات آن از 3 تا 15 متغیر است. بر اساس این مقیاس، امتیاز 15 نشاندهنده هوشیاری کامل و امتیاز 3 نشاندهنده کمترین سطح هوشیاری است.
به طور کلی، در حالت کما، ضریب هوشیاری معمولاً کمتر از 8 است که نشاندهنده کما عمیق یا شدید میباشد. از طرفی، امتیاز 9 تا 12 به کما متوسط و امتیاز 13 تا 15 به کما خفیف یا بیهوشی خفیف اشاره دارد.
با توجه به جدول سطح هوشیاری گلاسکو کما، بیمار در حالتی که ضریب هوشیاری برابر 8 باشد، میتواند اندام حرکتی خود را تکان دهد. اما در سطح هوشیاری 3، بیمار شل و بی حرکت است و قدرت باز کردن چشمها و تولید صدا را ندارد.
به طور کلی، بیانیه مهم این است که مقیاس گلاسکو کما به عنوان یک معیار جهانی برای اندازهگیری سطح هوشیاری و ضریب هوشی انسان استفاده میشود و میتواند در تشخیص و تعیین شدت آسیب مغزی و بیماریهای مرتبط دیگر نیز مفید باشد.